جریان مقاومت پس از سردار سلیمانی را در منطقه چگونه می بینید؟

جریان مقاومت در بین بخشی از مردم ساکنین کشور های همجوار ایران و کشور های پیرامون منطقه اشغالی فلسطین وجود دارد. بخش هایی از دولت در کشور های لبنان و سوریه و عراق نیز همسو با جریان مقاومت هستند و نگران برنامه های اسرائیل برای سلطه بر منطقه هستند. البته افرادی مثل شهید قاسم سلیمانی نقش خودشان را در گسترش توان مقاومت دارند. حاج قاسم توانست در دوره فرماندهی نیروی قدس به بخشی از خواسته های مردم کشور های عراق و لبنان و سوریه و فلسطین و یمن پاسخ دهد و به آن ها برای دفاع در برابر اسرائیل و مقابله با نفوذ آمریکا کمک کند. ولی در هر صورت هر فردی تاثیر و نفوذ خودش را در توسعه فکر مقاومت در برابر اسرائیل دارد.

برای مقابله با نفوذ آمریکا و اسرائیل در مسائل منطقه ای، ایران دارای تشکیلات و سازمان مشخص است که سعی می کند با کمک آن به دولت هایی که درگیر مشکلات ناشی از تروریسم اسرائیل و داعش هستند کمک کند؛ بنابراین هر سازمان و ساختاری کار خودش را انجام می دهد و با گذشت زمان توانا می شود. حال ممکن است یک زمانی در راس چنین سازمان و ساختاری، فردی مثل سردار قاسم سلیمانی قرار گیرد و یک زمانی هم طبیعتاً افراد دیگری قرار می گیرند. به نظر من نفوذ منطقه ای ایران بیشتر فرهنگی و مذهبی و تاریخی و ژئوپلیتیکی است و مسائل مربوط به جریان مقاومت نیز به همان صورت قبل برقراراست و دارد کار خودش را انجام می دهد. البته ترور سردار سلیمانی یک ضایعه بزرگی برای جریان ضد تروریسم بود، ولی ظرفیت ایران بسیار بزرگ است و توانمندی های جمهوری اسلامی خیلی از این نقایص را جبران می کند.

این روز ها شاهد توئیت های پی در پی رهبر جریان صدر عراق هستیم که خبر از اختلاف شیعی شیعی می دهد. این اختلاف تازه است یا اینکه تا چه اندازه ممکن است زنگ خطر باشد؟

اگر منظور شما اختلاف بین گروه های مختلف شیعیان هم در عراق و هم در لبنان از اول جریانات شیعه دارای تفکرات و نگرش های مختلف نسبت به مسائل سیاسی و تحولات منطقه ای بوده اند و اینجور نبوده است که همه آن ها دارای یک نوع موضع و از جریان واحدی باشند. مهم این است که در مسائل اساسی و دفاع از کیان اسلام هماهنگ و همسو باشند. حتی در زمان جنگ تحمیلی صدام علیه ایران، یک وقتی آقای سید محمد باقر حکیم به قم رفت تا برای عراقی های مقیم قم سخنرانی کند جریان صدری های داخل ایران به مواضع سیاسی وی اعتراض کرد و سخنرانی او را بهم ریختند؛ بنابراین جریان شیعه در عراق و در لبنان دارای گرایش های مختلفی هستند و هرکدام نیز پایگاه های اجتماعی خود را دارند و نفوذ آن ها در دولت هم به احزاب متعدد بستگی دارد. به هر حال چندین جریان سیاسی در این کشور ها وجود دارد که ارتباط همگی آن ها با ایران خوب است. طبیعتاً فرمانده نیروی قدس هر کسی که باشد به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران برای همسوسازی این گروه ها برای افزایش همکاری بین آن ها تلاش می کند.

اتهام زنی از خلقیات غیراسلامی است که متأسفانه در بین بعضی از افراد و گروه ها و جریانات سیاسی وجود دارد. عدم تحمل تفاوت ها و عقاید مختلف و گروه های متفاوت از آفات احزاب و دسته بندی های سیاسی و فکری است.

اختلافی که بین جریان شیعی در عراق خیلی پررنگ شده همکاری با کشور های غربی است که یکدیگر را متهم می کنند.

یک نگرشی در بین برخی افراد و احزاب وجود دارد که هر نوع ارتباط با خارجی ها را بد تلقی می کنند و از آن تصور وابستگی دارند. این نوع نگاه در بسیاری از کشور ها وجود دارد و از دید خیلی ها کار کردن با خارجی ها برای اهداف سیاسی بد است. مثلا آقای حکیم تا حدودی معتقد به مراوده با امریکا برای مقابله با صدام بود و در زمان صدام با ایران هم هماهنگ بود. شنیده ام که گاهی او به ایران نیز می گفت که شما مراوده کمی با امریکا داشته باشید تا ایران را از شرّ آن حفظ کنید. اما جریان شهید صدر، چون بیشتر در داخل عراق در حال مبارزه با رژیم صدام بودند خیلی به این نوع مراوده ها اعتقاد نداشتند. شاید به این دلیل مقداری یک دیگر را متهم می کنند. به نظر من اتهامات آن ها بیخود است؛ بهتر است بگوییم که نگاه و تاکتیک های آن ها با هم متفاوت است، ولی این اتهاماتی که به هم می زنند درست نیست. معمولا در اتهام زنی ها مسائل مربوط به رقابت و قدرت سیاسی هم مطرح است. ولی الان هم در عراق و هم در لبنان هماهنگی بین شیعیان نسبت به 30 سال پیش خیلی بیشتر و بهتر است. اگر خاطرات آقای هاشمی رفسنجانی را از سال 65 به بعد بخوانید می بینید یکی از کار هایی که ایران دائما در لبنان انجام میداده، این بوده است که چگونه بین جریان امل و جریان حزب الله و جریانات مختلف شیعه در لبنان هماهنگی ایجاد کند، در عراق هم در سال های اخیر همینطور بوده است.

امام موسی صدر این کار را می کرده است؟

امام موسی صدر معتقد به ارتباط نزدیک شیعه با تمام جریانات فکری و مذهبی مانند سنّی ها و طوایف مختلف مسیحی بوده است. زمانی که امام موسی صدر در لبنان فعال بودند تازه جامعه شیعه تا حدودی در آن کشور قدرت گرفت. تا قبل از آن اصلا جریان شیعه گرچه بزرگترین اقلیت جمعیتی بود، ولی در قدرت سیاسی لبنان خیلی مطرح نبود. امام موسی صدر که در زمان آیت الله العظمی بروجردی از قم به لبنان رفت، حرکت المحرومین را درست کرد و شیعه یواش یواش دارای یک نوع توانمندی سیاسی شد و ایشان مجلس اعلای شیعه لبنان را درست کرد. از این زمان حیات سیاسی شیعیان در لبنان به صورت جدی شروع شد، ولی جریانات سیاسی داخل شیعه در آن زمان تا حدود زیادی یکپارچه بود. اما بعد از شهادت یا مفقود شدن امام موسی صدر و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، در داخل لبنان نیز جریانات مختلف شیعه به وجود آمد، مثلا جریان امل یک جریان بود که از قبل وجود داشت، بعداً در امل انشعاب بوجود آمد و سپس جریان حزب الله به وجود آمد که خیلی موفق بود. به هر حال جریانات مختلف سیاسی و فکری شیعه مثل سید فضل الله در لبنان فعال بودند. اما به نظر میرسد که الان هماهنگی بین این جریانات در عراق و لبنان نسبت به 30 سال پیش خیلی بهتر و بیشتر شده است.

رسانه های خارجی و معاند و بعضا وابسته به سعودی و اسرائیل این روز ها با پروپاگاندا خبر از ضعف مقاومت می دهند. به نظر می رسد که این حملات رسانه ای ناشی از قوی تر شدن حزب الله است. نظر شما چیست؟

من معتقد هستم که اینگونه نیست. حزب الله قدرت اصلی بازدارندگی لبنان در برابر تجاوزات اسرائیل است. حزب الله ستون فقرات توان دفاعی کشور لبنان است. اگر اسرائیل احساس می کرد که حزب الله ضعیف است داخل لبنان علیه حزب الله عملیات انجام میداد. حزب الله تا کنون توانسته است تمامیت ارضی لبنان را حفظ کند، حزب الله توانست ارتش اشغالگر اسرائیل را از جنوب لبنان بیرون کند. ارتش جنوب لبنان را که اسرائیلی ها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی با بکارگیری شیعیان فقیر درست کرده بودند، حزب الله منهدم کرد و به حیات آن خاتمه داد. اسرائیل زندان خیام را در جنوب لبنان احداث کرده بود و لبنانی ها و فلسطینی های مبارز را وقتی ارتش اسرائیل می گرفت، آن ها به آنجا می برد و در خاک لبنان زندانی می کرد. حزب الله این زندان را تصرف کرد و آن را به موزه جنایات اسرائیل تبدیل کرد؛ بنابراین حزب الله توانست صلح و آرامش را برای همه مردم لبنان به ارمغان بیاورد و تمام این سرزمین های اشغالی را حزب الله آزاد کرده است. این اقدام را مقایسه کنید با سرزمین های اشغالی جولان در سوریه که اخیراً آمریکا آن ها را به اسرائیل بخشید. اگر سوریه هم ظرفیتی مثل حزب الله را داشت، سرزمین های جولان را آزاد می کرد.

صلح اسرائیل و عرب ها را چطور ارزیابی می کنید؟ چون بعضی ها معتقد هستند که این محاصره ایران است و یک تاکتیکی برای نفوذ به داخل کشور.

رسمی شدن رابطه کشور هایی مانند امارات و بحرین با اسرائیل در واقع باز کردن راه تسلط سیاسی، اطلاعاتی و اقتصادی اسرائیل بر کشور های عربی است. این کشور ها هیچگاه با اسرائیل قهر نبوده اند که حالا بخواهند صلح کنند. اگر آن ها طرفدار فلسطین بودند سرزمین های فلسطین غصب نمی شد و اسرائیل قدرت اول نظامی در بین کشور های عربی نمی شد. کشور های عربی می خواهند هدیه ای را به ترامپ بدهند تا در انتخابات آینده ریاست جمهوری پیروز شود و فشار بر ایران را افزایش دهد. امارات و بحرین فکر می کنند که اگر حمایت آمریکا را از خود نداشته باشند، مردم به سمت دموکراسی خواهند رفت و در آن صورت تغییرات اساسی در نظام های سلطنتی کشور های عربی بوجود خواهد آمد و این امیران دیگر بر سر قدرت نخواهند بود.

اما اسرائیل یک کشور بسیار کوچکی است و این قدرت را ندارد که توانمندی نظامی اش را به سرزمین های دیگر توسعه و گسترش دهد و ارتش خود را در همه جا پخش و پلا کند. می شود اینطور نگاه کرد که زمانی که ارتشی زیاد گسترش سرزمینی پیدا کند بزرگترین ضعف برایش ایجاد می شود و این بهترین فرصت برای فلسطینی هاست.

منظورتان این است که از یک جهت برای ایران امتیاز مثبت است؟

خیر. منظور این است که اینطور نیست که اسرائیل بتواند ایران را از طرف عرب ها محاصره کند. در حال حاضر از نظر تاکتیکی ظرفیت ایران برای مقابله با تهدیدات اسرائیل افزایش پیدا کرده است. سران بعضی از کشور های عربی مثل عربستان، اردن، مصر و امارات از سالیان دراز با اسرائیل همراه و هماهنگ بوده اند و هیچگاه با فلسطینی ها نبوده اند. اما الان فقط این روابط و کارهایشان علنی شده است. این را هم ترامپ بخاطر انتخابات و اینکه بخواهد بگوید من موفقیت داشتم این ها را وادار کرده است تا روابطشان را علنی کنند وگرنه این ها شاید خودشان خیلی علاقه مند نبودند که این روابط علنی شود. این ها دوست داشتند که این روابط به صورت مخفی برقرار باشد، اما الان مجبور شده اند که آن را علنی کنند. این رابطه اسرائیل با عرب ها برای الان نیست و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نیز رابطه مصر و اردن با اسرائیل برقرار بوده است و عربستان و امارات هم با مصر و اردن چفت بوده اند و هیچگاه با فلسطین همراه نبوده اند؛ بنابراین این اتفاقی بوده است که امریکایی ها از قدیم دنبال می کردند که پول عربستان را درجهت کمک به اسرائیلی ها استفاده کنند و الان آن را علنی کرده اند. امارات از 10 سال پیش با اسرائیل روابط اطلاعاتی و امنیتی و هم روابط تجاری داشته است. بسیاری از شرکت های اسرائیلی در امارات با اسم مستعار فعال بوده اند و از سالیان دراز با امارات کار می کردند.

شما که این تحلیل را رد می کنید؛ تحلیل خودتان از این عادی سازی روابط چیست؟

من معتقد هستم که راهبرد اسرائیل افزایش شکاف بین کشور های عربی بویژه عربستان با ایران است. اسرائیل نگران برقراری رابطه سیاسی عربستان با ایران و کاهش اختلافات این کشور با جمهوری اسلامی ایران است. همکاری ایران و عربستان می تواند کمک بزرگی به فلسطینی ها و دور کردن سایه تهدید اسرائیل از کشور های عربی باشد. از طرفی امریکایی ها، چون قدرت افزایش حضور نظامی در خاور میانه را از دست داده اند به دنبال این هستند که پیوند بین اسرائیل و کشور های عربی را توسعه دهند تا به این طریق بتوانند همچنان کشور های عربی را در مدیریت خودشان داشته باشند. الان امریکایی ها نمی توانند نیرو های جدیدی در عراق یا افغانستان یا امارات و عربستان اضافه کنند و نمی توانند پایگاه های نظامی خود را توسعه دهند، چون هزینه های زیادی را که امریکایی ها ظرف سال های دراز گذشته برای توسعه پایگاه های نظامی در این منطقه کرده اند به گونه ای بوده است که صدای ترامپ هم قبل از انتخابات قبلی در آمده بود، او می گفت که آمریکا 7 هزار میلیارد دلار در این منطقه برای جنگ های بی حاصل هزینه کرده است؛ بنابراین این ها دیگر قادر نیستند که این نوع هزینه ها را ادامه دهند و نمی توانند به سیاست قبلی خود ادامه دهند. حتی دنبال صلح با طالبان هستند تا نیرو های خود را از افغانستان خارج کنند. اما امریکایی ها معتقد به مدیریت جهانی هستند، آن ها می خواهد منطقه خاورمیانه را از طریق پول عربستان و سایر کشور های پولدار عربی و توسعه روابط سیاسی اسرائیل با آن ها مدیریت کنند. اگر امریکا با این کشور ها کاری نداشته باشد، بهترین استراتژی کشور هایی مانند عربستان و امارات و بحرین و عراق، توسعه روابطشان در همه حوزه ها با ایران است، ولی امریکایی ها برای اینکه این توسعه روابط اتفاق نیفتد اسرائیل را وسط آورده اند که از طریق پیوند دادن آن ها با اسرائیل، امریکایی ها بتوانند هم آن ها را مدیریت کنند و هم پول آن ها را دریافت کنند.

امریکایی ها دنبال این هستند که تمام سلاح های کشور های عربستان و امارات را تامین کنند و پولشان را بگیرند. اما آن سلاح ها در کمک به سیاست های امریکا و اسرائیل به کار رود نه برای دفاع از خودشان.

نکته بعدی این که این ها با این همه امکاناتی که دریافت کرده اند در یمن تا کنون نتوانسته اند مساله را حل کنند، یمنی ها از ضعیف ترین اقشار مردم عرب در منطقه هستند، ولی عربستان و امارات در یمن ارتش خود را وارد کردند، اما نتوانستند موفقیتی کسب کنند و جلو بروند؛ بنابراین من فکر می کنم مساله اصلی سیاست امریکا و اسرائیل برای توسعه شکاف بین کشور های عربی با ایران است. امریکایی ها به دنبال این هستند که امنیت اسرائیل را از طریق گسترش روابط با اعراب افزایش دهند و دوم اینکه می خواهند کشور های عربی منطقه را با پیوند دادن عربستان و امارات و بحرین به اسرائیل بهتر مدیریت کنند و فاصله آن ها با ایران را به طور مرتب افزایش دهند.

آیا ما می توانیم بگوییم که نفوذ اسرائیل در منطقه مساله ای مهم است؟

نفوذ اسرائیل در کشور های عربی بسیار مهم است. امید است مردم این کشور ها بتوانند دولت های خود را هشیار کنند تا از این روند خطرناک جلوگیری شود. اما یک نکته استراتژیک عرض می کنم. اسرائیل به صورت مستقل قابلیت بقاء ندارد به این دلیل که سرزمین بزرگی ندارد و جمعیت یهودی زیادی هم ندارد. از طرفی به صورت تاریخی تمام عرب های منطقه از نظر ذهنی و فکری مخالف تشکیل اسرائیل بوده و به دنبال اضمحلال آن هستند. حتی اگر دولت هایشان بهترین روابط را با اسرائیل برقرار کنند، عمده آن ها با سلطه اسرائیل توافق ندارند. اسرائیل همیشه خودش را در محاصره عرب ها می بیند. هر حکومتی در بین کشور های عربی باشد فرقی نمی کند که این حکومت به امریکا وصل است یا به روسیه وصل باشد یا مستقل باشد، اسرائیلی ها آن ها را علیه خودشان می بینند و این مساله مهم اسرائیلی ها است.

با پیروزی انقلاب اسلامی توسعه سرزمینی از اسرائیل گرفته شده است، چون تا روز پیروزی انقلاب اسلامی، اسرائیلی ها همیشه پیشرفت سرزمینی در کشور های عربی داشته اند، آن ها جنوب لبنان را گرفته بودند و شعار از نیل تا فرات را سر می دادند، ولی از زمانی که انقلاب اسلامی در ایران پیروز شده است تا الان اسرائیلی ها دیگر نتوانسته اند پیشرفت سرزمینی کنند و سرزمین دیگری را اشغال کنند، بنابراین اسرائیلی ها به فکر توسعه سیاسی و اقتصادی افتاده اند، یعنی در کشور های عربی نفوذ سیاسی و اقتصادی بکنند و در تصمیم گیرندگان کشور های عربی نیز نفوذ کنند و افزایش توسعه اطلاعاتی و سیاسی داشته باشند و این کار ها را هدف اصلی خود قرار داده اند تا با کمک امریکایی ها به این اهداف برسند و دارند از این طریق مسائلشان را دنبال می کنند.

بحث را با عراق تمام کنیم. این روز ها الکاظمی بسیار خبرساز شده خصوصا سفرش به واشنگتن و قرارداد هایی که با مصر و اردن بست مقداری رسانه ها خلاف جهت صحبت کردند که الکاظمی از ایران روی برگردانده است تحرکات الکاظمی و عراق را چه طور تحلیل می کنید؟

کشور عراق دراشغال امریکا است. هر نخست وزیری که روی کار می آید نخست وزیری است که زمانی که می خواهد از کشور خود با هواپیما پرواز کند تا امریکا اجازه ندهد نمی تواند حتی پرواز کند، چون آسمان عراق در اختیار امریکا است و اینگونه نیست که یک هواپیما بتواند آنجا بدون توافق امریکا از جایی به جایی برود؛ بنابراین نخست وزیر عراق می داند که یک نخست وزیر قدرتمند نیست و باید رعایت آمریکا را بکند تا امریکایی ها او را بپذیرند و او بتواند برسر مسند خویش باشد، بنابراین طبیعی است که نخست وزیر به دنبال رفتن به امریکا و صحبت کردن با رئیس جمهور امریکا باشد. حتی در دوره قبل دیدید که رئیس جمهور امریکا به عراق آمد و اصلا با نخست وزیر و رئیس جمهور عراق در بغداد دیدار و صحبت نکرد؛ بنابراین کار هایی که الان الکاظمی می کند برای این است که اعتماد ترامپ را جلب کند. اما هم کاظمی و هم دیگران باید توجه داشته باشند که عمر نخست وزیری در عراق طولانی نیست، چون عراق یک کشور چند پارچه ای است و دارای انسجام سیاسی و قومی نیست و اختلافات سیاسی در آنجا خیلی زیاد است.

عراق برای توسعه اقتصادی خودش و برای رفاه مردم خودش یک راه بیشتر ندارد و آن این است که خودش را از نظر ژئوپلیتیکی و از نظر اقتصادی با ایران پیوند بزند. اگر پیوند های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی عراق با ایران افزایش یابد، امنیت و توسعه اقتصادی در آنجا پایدار می شود و این به نفع امنیت ملی عراق در دراز مدت است.

سیاست ایران نیز بر این است که استراتژی وابستگی متقابل ایران و عراق را تعریف کند و آن را اجرایی کند. پس ما نیاز به این نداریم که در عراق نفوذ داشته باشیم، بلکه نیاز داریم تا ایران و عراق از نظر ظرفیت های اقتصادی و فرهنگی و از نظر ژئوپلیتیکی به هم پیوند بخورند.

مثلا راه عراق به دریا های آزاد خیلی محدود است و ایران می تواند 2 بندر بزرگ در خلیج فارس با سرمایه گذاری های بخش خصوصی بسازد و این 2 بندر فقط به کالا های عراقی خدمات بدهند، یعنی عراق هرچه کالا می خواهد از این بنادر صادر کند و هرچه کالا هم می خواهد از این بنادر وارد کند و از طریق راه آهن به کشورش ببرد. یعنی دو کشور تجارت خود را با هم چفت کنند و به هم پیوند بزنند.

اگر استراتژی وابستگی متقابل را ایران و عراق با هم عمل کنند هر دو کشور قوی می شوند و این می تواند مشکلات عراق را برای آینده دراز مدت حل کند. الان حدود 20 سال از اشغال عراق می گذرد و عراق نتوانسته است حتی مشکل برق خود را حل کند با اینکه یکی از پولدار ترین کشور های منطقه است و بیشترین نفت را می فروشد، اما، چون مسیری که دارند می روند بدون پیوند خوردن اقتصادشان با ایران است، مسائلشان را حل نمی کند و آن ها باید بتوانند چنین کاری را بکنند. این راهبرد خیلی از مسائل و مشکلات مردم عراق را حل می کند. فرض کنید عراق با اردن و عربستان و .. هر کاری میخواهد انجام دهد، هیچکدام جای ایران را نمی گیرند؛ ایران و عراق از نظر جغرافیایی کنار هم هستند و جمعیت عراق و ایران در نزدیک مرز های طرفین است و این ها اگر بتوانند با هم مبادلات تجاری بکنند، می توانند کالا های بسیار ارزان و کم هزینه و ارزشمند را خرید و فروش کنند مثلا انتقال هندوانه و میوه و محصولات مختلف از دزفول به عراق فاصله اش کمتر است تا بخواهد از دزفول به تهران بیاید. تمام محصولاتی که در خوزستان به عمل می آید فاصله اش تا عراق خیلی نزدیک است. از نظر بنادر هم اگر عراقی ها بتوانند از بنادر ایران بیشتر استفاده کنند برای آن ها خیلی نزدیک تر است تا بخواهند از بنادر سایر کشور ها استفاده کنند.